Saygıdeğer modeltrenciler.
Bu konuda sizler ile ilginç bir konuyu paylaşacağız. TCDD’ nin sağlık hizmetleri konusunda yapmış olduğu çalışmalardan,
geçmişe yönelik unutulmuş bazı bilgileri ve buna dayalı bir vagon modeli üzerindeki çalışmaları aktarmayı düşündük.
Bu konu ile ilk girişim; Modeltrenciler formu üyelerimizden Mahmut Zeytinoğlu Bey’in, fotoğraf arşivinden benim ile paylaştığı
bir görüntüden esinlenip, ‘’ vagonun benzeri olabilecek bir modele dönüştürebilir miyiz ?’’ sorusu ile başladı.
Aşağıdaki fotoğrafta buharlı makinenin çektiği yolcu vagonunun üzerinde ‘’Kızılay’’ logosunun bulunması ilk etapta bu vagonun
Kızılay’a ait yardım malzemesi taşıyan bir vagon olduğu kanısına kapılmıştık. Oysa sonradan yaptığımız incelemelerde bu
vagonun TCCD tarafından sağlık hizmetleri verilen bir doktor servis vagonu olduğunu belirledik.
Sıhhiye vagonu bir buharlı makine tarafından hizmet vereceği istasyona doğru yola çıkmış götürülüyor.
Bu fotoğraf, Mahmut Zeytinoğlu’nun arşivinde yer alan ve sağlık vagonu modeline örnek olan fotoğraftır.
Tren modelleri üretici firmaların ürünleri üzerinden yaptığımız araştırmaya göre bu görüntüdeki vagona en çok benzerlik
taşıyan vagonun Piko 57631 kodlu yolcu vagonu modeline uyarlanabileceğine karar verdik.
Piko 1/87 ölçek 57631 yolcu vagonundaki pencereler 6 adet olup, fotoğraftaki sağlık vagonunun pencereleri 7 adettir.
Ancak konunun başında belirttiğimiz üzere TCDD sağlık vagonuna en uygun benzerlik özelliğini taşıyan Piko üretimi yolcu
vagonu olduğundan bu vagon üzerinde çalışmalarımızı yapabileceğiz.
Vagon modeli üzerinde gerekli tadilatlara başlamadan önce bu konu üzerinde bir araştırma yapmayı da düşündük.
Tren modellerine olan ilgimizin yanı sıra demiryollarında hizmet etmiş ancak geçen yıllar sonunda hizmetten çekilip, yok
olmaya yüz tutmuş bazı lokomotif ve vagonların ne şekilde ne amaçlı kullanıldıkları üzerine araştırmalar yaparak ilgi duyduğumuz
bu hobiye güzel bir anlam katmaktadır.
Bu hobinin amaçlarından biri yitip giden bazı değerlerin hiç değilse anılarına saygı duyup, çeşitli araştırmalar ile elde edeceğimiz
bilgi ve belgeler üzerinden modellerini oluşturarak bir süre daha onları yaşatabilmektir.
Mahmut Bey’in elindeki demiryolları ile ilgili kitaplar içinde sağlık vagonunun yansıtan birkaç bulgu üzerinden araştırmamıza
devam edelim.
1926 yılında Türkiye için üretilen Sağlık vagonunun iç kısmında bir ameliyathane ve çeşitli tıbbi donanım araçları görülmektedir.
Kitabın diğer bir sayfasında Türkiye’ de eğitim alanında kullanılmak üzere içi sınıf şeklinde düzenlenmiş vagon ile ilgili bir
tanıtım yapılmış.
İnternet üzerinden yaptığım araştırmalardan birinde ‘’Kent ve Demiryolu’’ sitesinde sağlık vagonları ile ilgili bir yazıdan
esinlenerek bir düzenleme yaptım.
Türkiye Cumhuriyeti’nin 10 yıl kutlamaları etkinlikleri içerisinde Eğitimdeki yenilikler, halk sağlığına ilişkin yararlı bilgiler
Anadolu insanının ayağına götürülsün, insanımız kendisi ve çevresi konusunda bilgi ve bilinç sahibi olsun, Anadolu’da görevli
insanlar Cumhuriyet yönetimini yanlarında görerek güç alsınlar istenmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı ve TCDD nin beraber gerçekleştirdiği eğitim ve sağlık treni oluşturulması kararlaştırılarak, Ankara,
Kırıkkale, Yerköy, Fakılı, Kayseri, Şarkışla, Sivas, Zile, Amasya, Havza, Samsun gibi demiryolunun ulaştığı şehir ve kasabalara
tren ile gidilerek burada vagonlar içinde eğitim ve sağlık hizmetleri verilmesi düşünülmüştür.
Gar müdürleri, istasyon şefleri bulundukları bölgelerin yerel önderleri arasında sayılıyor ve toplum kalkınması çalışmalarında
başı çekiyorlardı.
Eğitim vagonu, sağlık vagonları, istasyonlarda bulunan kitaplıklar, atölye ve fabrikalarda halka açık ücretsiz meslek kursları,
pansiyonlu okullar, amatör tiyatro çalışmaları gibi sosyal etkinliklerle TCDD, Cumhuriyetin ilk yıllarında toplumsal kalkınmaya
öncülük etmiştir.
TCDD nin 1927 yılında Avrupa’da özel olarak yaptırdığı üç vagondan**** biri olan eğitim vagonu ile iki ayrı vagondan oluşan
özel trende, eğitim cihazları, beden sağlık bilgisine ait filmler, afişler, kitaplardan oluşan ekipman ile bir doktor, bir maari
müfettişi, bir okul ve bir müze müdürünün katıldığı heyet bulunuyordu. Gidilen yerlerde mülki amirler ve uzmanlar da sergiye
katılıyordu.
Eğitim vagonunun içinden bir görüntü. Burada sıralara halk oturtuluyor film gösterimi ile görsel sunum yapılarak halk sağlıklı
yaşam konusunda bilinçlendiriliyordu.
Eğitim vagonunun dıştan görüntüsünde vagonun bir ucunda açık sağanlık bulunmaktadır.
Sıhhiye Vagonu:
"Anadolu Bağdat Demiryollarına bağlı 7 no.lu 4 dingilli Sıhhiye Vagonu yerleşim planı
1-Ameliyathane 2-Eczane 3-Yatakhane 4-Tabip Odası 5-Hastabakıcı Odası 6-Mutfak
Ameliyathane, Sterilizasyon bölümü, alet edevat, cerrahiye takım bölümü, malzeme dolabı, teşhis ve kimyahane ile ilgili
muayene alet edevatı, puten cihazı, şırıngalar, alçı sargıları, iptalihis alet ve edevatı son sistem, göz, kulak, burun içi, ağız,
dil, bademcik, gırtlak, diş, boğaz uru ameliyatına ait alet, cerrahiye mahsus alet edevat, beyin cerrahlığı, mide, karaciğer,
safra ve kalın bağırsaklar, nisaiye vb hastalıklara ait tam takımlar muntazam mevcuttur."
Bir başka internet araştırmamda şöyle bir bilgiye ulaştım. Uşak ilinde yayınlanan ‘’Ege de Yeni Gün’’ isimli yerel bir gazetede
yer alan bir konuda ‘’Doktor Vagonu’’ ile ilgili bir yazıya rastladım.
Bu yazıdan aldığım bilgilere göre TCDD Doktor vagonu ilgili yazılı ve görsel bir düzenleme hazırladım.
Uşak ilinin Banaz ilçesi Büyük Oturak beldesindeki istasyon yakınında kör hat üzerinde kaderine terk edilmiş yeşil renkli bir
vagona rastlanmış.
Burada yaşayan köylüler ile bir söyleşide şu bilgilere ulaşılmış:
Çürümeye terk edilmiş bu vagonun ‘’Doktor Vagonu’’ olduğu tespit edilmiş. Bir yaşlı köylünün anlatımında;
‘’Eskiden karayolları yaygın değildi. Köylere ulaşmak da çok zordu. Afyon’dan gelen bir trenin arkasına üzerinde Doktor yazan
bir vagon eklenirdi.
Bu vagonda gerçekten bir doktor ve hemşire olurdu. Her Cuma Büyük Oturak istasyonuna gelir tren doktor vagonunu bırakır,
vagondaki doktor köylerden gelen hastaları muayene ederdi.
Muayenesi bitirince, başka bir tren vagonu alır, Nohutova istasyonuna götürür, bu işlem diğer istasyonlarda devam eder dururdu.
” Doktor Vagonu’’ Hallaclar Köyünden olan Merkez bankası eski müdürlerinden olan Ali Osman Işık 15 bin TL’ye alıp restore
ettirmek istemiş. Ancak TCDD devamlı fiyat yükseltince bu arzusunu gerçekleştirememiş.
Büyük Oturak istasyonu yakınındaki ‘’Doktor Vagonu’’ un bu günlerdeki son hali ne yazık ki içler acısı bir durumda görülmektedir.
‘’Doktor Vagonu’’ olduğunu belgeleyen yazılar vagonun üzerinde halâ net bir şekilde görülmektedir.
Bu bilgilerden sonra yapacağımız ‘’Sağlık Vagonu’’ veya eski dilde olduğu gibi ’’Sıhhiye Vagonu’’ çalışmalarımıza dönelim, olanaklar doğrultusunda Piko 1/87 ölçekteki yolcu vagonu üzerinde çalışmamızı bir sonraki sayfada sürdürelim.