Model Trencilikte Ölçek, Rayaralığı, Ray Yüksekliği ve Birleştirici( Scales, Gauges, Track Code, Fishplate/Joiner ) ne demektir ?Ölçek, modelin gerçeğine göre küçültme oranını göstermektedir. Aynı ölçek kullanılarak küçültülmüş/üretilmiş model ürünlerin birlikte kullanımı oluşturulan model alanının görünümünün doğru ve gerçekçi olmasını sağlayacaktır.
Dünyada pek çok genel kabul gören ölçek değerleri olduğu gibi daha küçük gruplar tarafından kullanılan farklı ölçekler de sözkonusudur. Ölçekler, rakamsal oran şeklinde gösterilebildiği gibi(örn. 1/87), çoklula da standartlarda belirlendiği gibi HO,OO, N, TT, Z gibi harf kodlarıyla ifade edilirler. Ölçekler konusunda NEM ve NMRA standartları belirleyicidir ve standartlar bu kurumlar tarafından oluşturulmaktadır.
Ölçek(scale), gerçek ile model arasındaki küçültme oranını belirtmektedir. 1/87 veya HO ölçek bir model lokomotif, gerçeğinin 87de 1 oranında küçültülmüşüdür. Bir örnek verirsek, gerçekte boyu 10metre olan bir vagonun HO ölçek modelinin boyu 11.5cm olacaktır.
Ray aralığı(Gauge) ise demiryolundaki bir hattı oluşturan iki demir rayın arasındaki uzaklıktır. Dünyadaki demiryollarının çoğunda, ray aralığı diyeceğimiz bu mesafe 1,435metredir(1435mm). HO ölçek olarak baktığımızda bu uzunluk 16.5mm(1.65cm) denk gelmektedir.
Tarihsel gelişiminde model trencilikte kullanılan pek çok ölçek için
http://en.wikipedia.org/wiki/Rail_transport_modelling_scales adresindeki tablodan yararlanabilirsiniz. Modelcilikte kullanılan hemen tüm ölçekler ise
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_scale_model_sizes adresinde listelenmiştir.
Üreticilerin popüler olarak kullandığı bazı ölçeklere örnek şunları verebiliriz.
Kodu Oranı Ray Aralığı
Z 1:220 6.5mm
N 1:160 9mm
TT 1:120 12mm
HO 1:87 16.5mm
OO 1:76 16.5mm
On30 1:48 16.5mm
O 1:45 32mm
1 1:32 45mm
HO, TT, N ve Z için lokomotif ve vagonlar için karşılaştırmalı olarak aşağıdaki fotograflardan yararlanabilirsiniz.
Lokomotifler:
Vagonlar:
Aynı ray aralığını kullanan HO-OO-On30 modellerde farklı büyüklükler görülebilir. Özellikle OO ve HO arasında ciddi fark olduğu düşünülmektedir. Ancak aşağıda göreceğiniz fotograflarda bu farkı değerlendirme imkanınız var.
Sık kullanılan ray aralığı ölçüleri için bir karşılaştırma fotografını aşağıda bulabilirsiniz.
Model trenler için kullanılan tüm ölçekler ve bu ölçeklerde üretim yapan firmalar için
http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Model_railroad_scales sayfasından yararlanabilirsiniz.
Ray yüksekliği(Track Code) ise demiryolundaki rayların yerden yüksekliğini belirtir. Yükseklikle beraber kalınlık da bir miktar fark oluşturur. Gerçek hayatta ana hatlarda daha ağır/kalın raylar kullanılır, tali yollarda ise daha hafif raylar döşenir.
Model raylarda da farklı yükseklikte ray çeşitleri mevcuttur ve rayın travers üstünden yüksekliğinin inç birimi cinsinden ifade edilirler. Model tren üreticilerinin ürettiği raylar genelde tek bir yükseklikte ve çoğunlukla firmadan firmaya farklı yükseklik kullanılırken bazı özel firmalar farklı yükseklikte model raylarını da üretmektedir.
Yaygın olarak kullanılan değerler 100,83, 70 ve 55dir. Gerçekçi bir kurguda ana hatlarınızı Code 100 raylarla yapıyorsanız tali/yan hatları code 83 raylarla yapmanız gerekir. Ray yükseklikleri ve kalınlıkları için önerilen değerlere
http://www.nmra.org/standards/sandrp/rp-15_1.html adresinden ulaşabilirsiniz.
Code Ray Yüksekliği(A) Ray Kalınlığı(C)
100 .100inç=2.54mm 1.14mm
83 .083inç=2.10mm 1.02mm
70 .070inç=1.78mm 0.89mm
55 .055inç=1.40mm 0.71mm
Ray profillerinin yükseklikleri farklı üreticiler için farklı olmabilmektedir. Yani bir üretici Code 100 ray üretirken bir diğeri Code 83 üretebilmektedir. Bu nedenle farklı üreticilerin rayları arasında yükseklik farkı doğabilir, ancak ufak bir eğeleme işlemi ile birleşme yerinde oluşan, ray yüzeyindeki çıkıntı giderilebilir, bazı üreticilerin kullandığı geçiş adaptörleri kullanılabilir.
Ray birleştirici(Fishplate / Joiner) rayların birbirine kenetlenmesini elektrik iletmesini sağlayan ufak metal veya plastik parçalardır. Bu parçaların metal olanları, rayların birleşik ve elektriksel açıdan tek olmasını sağlar. Hat kullanımını anlama gibi özel uygulamalarda kurgu üzerindeki bazı bölgelerdeki rayların kesilmesi yöntemi veya plastik birleştiriciler kullanılır.
Yararlanılan kaynaklar:
http://en.wikipedia.org/wiki/Model_train www.nmra.org www.morop.org www.seslisozluk.com www.building-your-model-railroad.com/model-train-track.html
Fotograflar : İhsan Günder, Harun Yamanlar
Gördüğünüz hatalar, olması gereken düzeltmeler ve eklenmesinin yararlı olacağını düşündüğünüz bilgiler için lütfen bu konuya mesaj gönderin.