Genel Konular > Digital Sistemler İle İlgili Konular
DCC Decoder hakkında genel bilgi
Okan:
Decoder – Kodçözücüler hakkında genel bilgi:
Günümüz model tren kontrol sistemlerinde kontrolün fonksiyonunun yerine getirilmesinde önemli bir bileşen decoderlerdir. Türkçe sözlük anlamı olarak kod çözücü terimini bu küçük elektronik bileşenler için kullanabiliriz. Bu yazıda genel olarak kodçözücülerin ne işe yaradığı nasıl ayarlandığı nasıl kullanıldığı hakkında paylaşım bulacaksınız. Aradıklarınız, bulamadıklarınız, gözünüze çarpan hatalar, farkettiğiniz eksiklikler ve diğer yorumlarınız için lütfen bu konuya yanıt olarak mesaj göndermeyi ihmal etmeyin.
İki ray sistem için dijital kumanda yapısında esas alınan DCC(Digital Command Control) sinyali, içinde sayısal bilgi içeren değişken doğru akım dalga formudur. :D Bu ifadenin çoğumuza anlaşılmaz ve işe yaramaz geleceğini, fazladan yazayım.
Denilen odur ki, DCC kumandanızı raya bağladığınızda(mesela MRC Prodigy, ESU ECOS, Hornby Elite, Bachmann Dynamis vb), kumandanın raya verdiği elektrik, içinde bir de kodlanmış bilgi içerir. Hatırlayacağınız üzere DCC kumandalar raya sürekli sabit bir gerilim(14-18V) verirler, bununla birlikte dalga formunda sayısal olarak kodlanmış bilgi de rayın üzerinde taşınır.
Basit veya küçük sayılabilecek kurgularda çok fazla önemli olmasa da karmaşık(çok sayıda hat makas içeren, yol içeren) ve büyük kurgularda kablolama bu nedenle önemlidir. Sinyalin heryerde sorunsuz aktarılabilmesi için önerilen kablolama, kurgunun bütün uç noktaları için bir besleme hattının kablo ile döşenmesi ve pek çok noktada raya bu besleme hattından paraleller çekilmesidir. Malum akım halen doğru akım olduğundan her bir paralelde kablo sırası ve doğru bağlantı kısa devre olmaması için önem taşımaktadır.
İkinci önemli nokta ise ray yüzeylerinin ve tekerleklerin temizliğidir. Özellikle boyama/eskitme/doğa görünümü/balastlama yapılan kurgularda ray yüzeylerinin temizlenmiş olması , tekerleğe doğru sağlıklı bir beslemeyi sağlayacaktır. Farklı raylarda kullanılan lokomotif tekerlekleri de zamanla kirlenebilmektedir, bunların da temizlenmesi doğru olacaktır. Ray ve tekerlek temizlemede farklı yöntemler olabilir, ancak yükseklik ve yüzey sorunlarına yol açmamak için zımpara olmayan yumuşak temizleme elemanlarını kullanmak iyi olur.
Tekrar konumuza dönersek, rayda bulunan kodlanmış bilgi, kendisini alacak kodçözücüler(decoder) için sürekli olarak tekrarlanmaktadır. İçinde bir mikroişlemci barındıran ve özel yazılımı ile size tren kumanda etmenizi sağlayan aygıt günümüz bilgisayar ve iletişim ağlarına benzer yöntemlerle sinyal üretmektedir. Bu sinyali kodçözücü(decoder) adını verdiğimiz elektronik parçalarla anlamak, kodçözücünün fonksiyonlarına göre de bazı işlemleri yaptırabilmek mümkündür.
Kodçözücüler ne iş yaparlar ?
Örneğin lokomotifinize takacağınız bir kodçözücü onun istediğiniz zaman, istediğiniz yöne, istediğiniz hızda gitmesini, istediğiniz zaman ışığını yakmasını, istediğiniz zaman sesini çıkarmasını ve yine istediğiniz zaman, istediğiniz sürede durmasını veya hızlanmasını sağlar.
Kodçözücüler en yaygın olarak lokomotiflerde kullanılsa da, pek çok diğer bileşende kullanım sözkonusu olabilir. Örneğin ışıklı vagonlarınız, DCC beslemeli bir raya konduğunda sürekli olarak ışığı yanar şekilde dolaşacaktır. Vagona koyacağınız basit bir kodçözücü(function decoder), vagon ışıklarını treninizin lokomotifinin ışığıyla birlikte yakıp söndürebilirsiniz.
Kodçözücüler nerelerde kullanılabilirler ?
Eğer, sabit bir kurgu yapacak kadar şanslı hele de bir plaktorna, dönertabla(turntable,drehscheibe) koyacak kadar yeriniz var ise, bu dönertablanızı da bir kodçözücü yardımıyla DCC kumandanızdan kumanda etmeniz mümkündür. Benzer olarak motorlu tüm aksesuarları kodçözücü ile kumanda etmek mümkün olabilir.
Ayrıca kurgunuzdaki sokak lambalarını, ev aydınlatmalarını da yine kodçözücüler yardımıyla kontrol edebilirsiniz.
Sadece dekorasyon değil, trenin hangi hatta gideceğini de kodçözücüler yardımıyla kontrol edebilir, tren-makas kontrolünü aynı kumandanın hakimiyetine verebilirsiniz.
Kodçözücü dünyasında lokomotiflere takılanlara Mobile Decoder, diğer işlemler için kullanılanlara Stationary veya Accesory Decoder adı verilir.
Yazımızın bundan sonrasındakiler çoğunlukla lokomotifler için kullanılan hareketli kodçözücüler(Mobile Decoders) için geçerlidir.
Tabii iki konu hemen aklınıza gelecektir,
1. Herşeye kodçözücü maliyeti nereye kadar ?
2. Tüm bu cihazlar raydaki elektrikten yararlanırken, lokomotiflerin hareketine ne kalacak ?
İkisi de son derece doğru konular, bir noktadan sonra bu artık bedel/yatırım/zevk/kazanım değerlendirmesi olarak sizin özelinize giriyor. Yardımcı olabilecek iki yaklaşım şöyle; kodçözücülerin basit modelleri var, çok daha ucuz, özellikle ışık türü çözümler için. Raydaki elektriği heryere kullanmak lokomotiflerin hareketi için çok uygun olmayacaktır. Makaslar ve ışıklar için farklı beslemelere olanak veren kodçözücüler olabildiği gibi, ayrı ucuz DCC kumandaları sadece bu işler için kullanmak da mümkün olabilir.
Eğer kumandanız aksesuar kodçözücülerinin bağlantısı için ray dışında bir besleme çıkışı veriyorsa mutlaka onu kullanın.
Diyebilirsiniz ki bu kadar çok kodçözücüye, kumandaya ne gerek var, ışıkları basit düğme/kablo ile de kontrol edebiliriz. Bir noktadan sonra bu bir zevk/bedel konusu olduğundan tercih size özeldir. Daha farklı ve uygun maliyetli çözümleri olabilmekle birlikte DCC Kumanda ve kodçözücü ile birlikte kullanım sonunda gece-gündüz senaryoları yapılabilen bilgisayar kontrollü bir ortama da olanak vermektedir.
Kodçözücüler nasıl ayarlanır ?
Yine konumuza dönelim, kodçözücü dediğimiz küçük elektronik parça da küçük bir mikroişlemci ve devreleri, belleği ve bağlantılarından oluşmaktadır. Kullanıcı olarak mikroişlemcisi ve devreleri özel bazı ses dekoderleri haricinde ilgilendirmez, herhangi bir işlem yapmanıza gerek yoktur.
Belleği ise bütün kullanılabilir alanları fabrikadan ayarlanmış olarak gelir. Kodçözücünüzün, fonksiyonlarını kendi isteklerinize göre ayarlamak için belleğin bazı alanlarının düzenlenmesi gerekebilir.
Kodçözücülerin bellek alanlarına, kullanıcılar tarafından erişilebilinen biçimlendirme/yapılandırma değişkenleri(configuration variable,CV) ile ulaşılır. Her bir alan CV numarası denilen rakamlarla ayrılmıştır. Her CV farklı bir alanı tanımlar ve farklı bir fonksiyonun nasıl ve ne olacağına dair değerleri içerir.
Evet, duyar gibiyim, yine teknik ve karışık geliyor, şöyle dersek, kodçözücüler aslında kullandığımız USB bellek çubuklarına benzerler, Windows, USB Belleği okur, kumanda kodçözücüyü okur, Windows dosyalarla bilgileri düzenler, kodçözücü Cvlerle, her dosyanın içinde ne olacağına siz karar verebilirsiniz ama her CVnin hangi değer alacağı konusunda size daha az serbestliğiniz verilmiştir.
Hemen ufak bir not, bazı başlangıç seviyesi kumandalar(Hornby Select, Piko Digi1vb) kodçözücülerin belleklerini yani Cvlerini okuyamazlar ve değiştiremezler. Her kodçözücünün de her CVsi okunup/değiştirilemeyebilir veya her DCC kumandada bu işlem yapılamayabilir. Eğer kumandanızla, lokomotifinizdeki kodçözücünün CV değerlerinden bazılarını göremiyor, değiştiremiyorsanız bu bir elektronik sorununuz olduğunu göstermez. Kumandanız ile kodçözücünüz uyumlu olmayabilir, veya kodçözücünüz CV lerini sadece kendine saklıyor, göstermiyor, veya gösteriyor ama değiştirmiyor olabilir.
Kodçözücülerde neleri ayarlayabilirim ?
Şimdi en baştan alalım, kumandadan diyeceğiz ki şu lokomotif ileri doğru gitsin, dakikada 10cm hızla gitsin ama bu hıza da 20snde ulaşsın…yahu dur daha hangi lokomotif ne hızı ne süresi demek yok, hangi lokomotif dediğiniz anda işte ilk CV:
CV 1 : Adres : Kodçözücünün adresi, lokomotif kodçözücülerde bu adres genellikle 3 olarak gelir. Kodçözücüyü lokomotife taktığınızda o lokomotifin adresi 3 olur, vagona takarsanız o vagonun adresi 3 olur.
Bu CV, her kumanda tarafından değiştirilebilir. Bu CVi değiştirmeye genellikle adres programlama denir. Adres programlama yaparken ray üzerinde sadece, adresini değiştireceğiniz lokomotif olmalıdır, aksi halde bütün lokomotiflerdeki kodçözücüler sinyali kendilerine alır ve hepsi aynı adrese programlanır.
Her kodçözücü için ayrı adres verdiğiniz takdirde, kodçözücüyü taktığınız lokomotif veya aksesuar verdiğiniz adres ile ayrı olarak kumanda edilebilecektir. Bir diğer deyişle, kumandadan verdiğiniz komut, belirttiğiniz kodçözücüye gidecek ve ona bir iş yaptıracaktır.
Kodçözücü adresleri CV1 ile en fazla üç basamaklı olabilmektedir. Ancak kodçözücülere(hepsine olmasa da) 4 basamaklı sayılardan oluşan adreslerde verilebilir. Bu hem kumandanızın hem de kullandığınız veya lokomotifte takılı olan kodçözücünün desteklediği zaman mümkün olabilmektedir.
İlk CV adres belirtiyor konusunu tamamladıktan sonra diğerlerine bakalım. NMRA dökümanlarına bakarsanız 1024 adet CV olabilir. Tabii bu her kodçözücüde bu kadar olacak veya bunların hepsi kullanılacak anlamını taşımıyor. Her kodçözücü için CV değerlerinin, fabrika ayarları, değerlerin ne anlama geldiği kodçözücünün ufak prospektüslerinde yazar. Bunlardan sık kullanım ihtiyacı duyabilecekleriniz ile devam edelim.
Başka neler var ?
CV 2 : Vstart Başlangıç Voltajı : İlk hız adımındaki voltaj değerini, bir bakıma lokomotifin ilk adımdaki hızını belirler. Hız adımı(speed steps) kavramına daha sonra değineceğim, ancak basitçe şunu düşünebiliriz, kumandanızın hızı ayarlamaya yarayan genelde yuvarlak ve döndürülen düğmelerinde döndürdükçe hissettiğiniz çentikler ve/veya bunun kumanda ekranında kısa çubuklar ile gösterimi vardır. Lokomotifinizin adresini seçtikten sonra düğmeyi çevirerek ilk çentiğe/çubuğa geldiğinizde 1.hız adımındasınız, CV2 bu 1. Adımda lokomotif motoruna uygulanacak voltaj değerini ayarlar. Eğer bu değer çok düşükse (lokomotifinizin motoruna göre) düğmeyi çevirdiğinizde lokomotif hareket etmeyecektir.
Bu değerin lokomotifin harekete başladığı en düşük değere kadar yükseltilerek ayarlanması uygun olur. Değeri deneme yanılma ile bulacaksınız. Ayarlama olanağınız yok ise(kumanda veya kodçözücü özelliği nedeniyle) düğmeyi hareket başlayıncaya kadar çevirmek zorunda kalırsınız. Ancak çoğu başlangıç seviyesi kumanda da, CV programlama özelliği olmasa da bu değeri programlayabilirsiniz.
CV 3 : Acceleration Rate İvme Oranı : Lokomotifinizin hangi hızda hızlanacağını gösterir. Hızın, hızı olarak tanımlanan ivme oranını vererek, istediğiniz hız kademesine lokomotifin ne kadar sürede geleceğini ayarlayabilirsiniz. Büyük değerler daha yavaş hızlanma, küçük değerler daha hızlı hızlanma anlamına gelir. Uzun trenler için yüksek değerler, manevra lokomotifleri için küçük değerler önerilir. Yani gerçek trenlerdeki ağırlığı benzeştirmeniz kolaylaşır. Yine çoğu başlangıç seviyesi kumanda da, CV programlama özelliği olmasa da bu değeri programlayabilirsiniz.
CV 4 : Deceleration Rate Yavaşlama Oranı : Lokomotifinizin hangi hızda yavaşlanacağını gösterir. CV3 gibi benzer ancak bu sefer yavaşlamanın ne kadar hızlı olacağını ayarlarsınız. Yüksek değerler, daha uzun sürede yavaşlamaya, durmaya karşılık gelir. Yine çoğu başlangıç seviyesi kumanda da, CV programlama özelliği olmasa da bu değeri programlayabilirsiniz.
CV 5 : Vhigh En Yüksek Voltaj : Lokomotifinizin en yüksek hangi hızda gideceğini belirlersiniz. Kumandanızın hız düğmesini ne kadar çevirirseniz çevirin, lokomotif bu değerin izin verdiğinden hızlı gitmez.
CV 6 : Vmid Ara Hız Voltajı : Lokomotinizin hızlanma aralıkları arasında, orta değerde hangi hızda gideceğini belirtir, yani düğmeyi ortaya kadar çevirdiğinizde ne hızda olacağını ayarlamak gibi düşünebilirsiniz.
CV 7 : Üreticinin kodçözücü ile ilgili verdiği versiyon numarası, sadece sorununuz var ise, üreticiden destek almak, forumlarda arama yapmak için gerekebilir.
CV 8 : Üreticinin kodu. Elinizdeki kodçözücünün üreticisinin kim olduğunu gösteren kod. Eğer kodçözücü NMRA uyumlu bir firmanın ürünü ise aşağıdaki tablodan bakarak, kodçözücünüzün üreticisini bulabilirsiniz. http://www.nmra.org/standards/DCC/mfgnumbers.html . Dikkat bazı kodçözücüler CV 8’e özel bir değer yazıldığında tüm ayarlarını fabrika çıkışı değerlerine döndürmektedir.
Buraya kadarki Cvler genel olarak en sık ve aynı amaçlarla kullanılanlardır. Diğerleri ise üreticiler arasında farklı amaçlar ile kullanılıyor olabilir. Doğru yorumlamak/kullanmak için mutlaka kodçözücünüzün kendi dökümantasyonuna başvurmalısınız.
NMRA standardında kodçözücüler için bir kaç CV değerine daha bakabiliriz.
CV 17 ve 18 : Eğer kumandanız ve kodçözücünüz ileri adreslemeyi(4 basamaklı) destekliyorsa vereceğiniz 4 basamaklı sayı değerleri bu Cvlerde tutulur. Bu modda adresleme yaptıysanız CV29 bit 5’e bir olarak değer verilmelidir.
CV 19 Consist Address Ranfor Adresi Ranforlanmış iki lokomotiften oluşan tren adresi.
CV 29 Configuration Supported Desteklenen Biçimlendirmeler . Kodçözücünüzün genel olarak nasıl çalışacağını tariflemeniz için kullanılan değerleri içerir.
Bit 0 – Lokomotif yönünün ayarlanması, kumandadan seçtiğiniz ileri yönün gerçekte ne yön olduğunu belirleyebilirsiniz.
Bit 1 – Yöne göre ayarlanan ışıkların doğru ayarlanmasını sağlayabilirsiniz.
Bit 2 – Güç kaynağı seçimi
Bit 3 – Kumanda ile iki yönlü iletişim seçeneği
Bit 4 – Hız tablosu seçeneği, CV 2,5,6dan daha detaylı hız profili tanımlayabilirsiniz.
Bit 5 – İleri adresleme 3 veya 4 basamaklı
Bit 6 – Ayrılmış
Bit 7 – Kodçözücü tipi
CV 33 – 46 Fonksiyonlarınızı dilediğiniz gibi ayarlayabilirsiniz.
Kodçözücüler nasıl bağlanır, bu kablolar neden renkli ?
Buraya kadar kodçözücülerin ayarlarına baktık, bunlar lokomotifimize nasıl bağlanacak konusuna da kısaca değinelim. Forumumuzda kodçözücünün lokomotife takılması konusunda pek çok örnek var, aşağıdaki kaynak linklerde de diğer örneklere ulaşabilirsiniz. Bu nedenle takılmasından daha çok kabloların anlamlarına değineceğim.
Kodçözücüler NMRA’nın ve MOROP’un(bakınız http://modeltrenciler.com/forum/index.php?topic=3567.0) kabul ettiği standartta soketlerle gelebilir veya doğrudan kablolarla sizin lehimlemeniz gerekebilir. Yaygın kullanımda üç tip soket vardır.
NEM 651- Small – 6 bacaklıdır, tek sıra halinde 6 bacaklı bir soket ile gelir. Daha çok N ölçek lokomotiflerde ve Fleischmann’ın HO ölçek lokomotiflerinde rastlanır. Takılış yönü bir uçtaki küçük bir çentik veya işaret ile anlaşılır, 1. Bacak turuncu(orange) renkli kabloya bağlıdır.
NEM 652 – Medium – 8 bacaklıdır ve bugün için yaygın kullanılan soket modelidir. İki sıra halinde 4 bacaktan oluşur. Takılış yönü bir kenarın ucundaki küçük bir çentik veya işaret ile anlaşılır, 1. Bacak turuncu(orange) renkli kabloya bağlıdır.
21MTC – 22 bacaklı yapıda 21 bacaklı bir sokettir. Eksik bacak yönü anlamak için kullanılır. Yeni nesil lokomotiflerde kullanılmaya başlanmaktadır.
Soketler farklı da olsa, bacaklara bağlı kabloların görevleri aynıdır. Bunlar 8 bacaklı kodçözücü için sırasıyla:
1. Bacak: Turuncu, Motor’un (+) ucu
2. Bacak: Sarı, arka ışık
3. Bacak : Yeşilk, Boş veya bir aksesuar
4. Bacak : Siyah, Sol ray
5. Bacak : Gri , Motor’un (-) ucu
6. Bacak : Beyaz, Ön ışık
7. Bacak : Mavi Işıklar için ortak V+, (+) uc
8. Bacak : Kırmızı Sağ ray
9. Kablo Mor genelde sokete bağlı olmadan gelir, ek aksesuar için kullanılır
Kablolar ile bağlantı yapmak ve kodçözücü montajı için aşağıdaki, 6, 10,12 ve 13 linklerindeki çizim, resim, anlatım veya mesajlardan yararlanabilirsiniz.
Yararlanılan ve yararlanılabilecek kaynaklar :
1. http://www.nmra.org/standards/DCC/
2. http://www.nmra.org/standards/DCC/standards_rps/rp922.html
3. http://www.dccwiki.com/Decoder
4. http://www.tonystrains.com/tonystips/dccprimer/components/index.htm
5. http://www.siliconvalleylines.com/dcc/2009/DecoderSW.pdf
6. http://www.hornby.com/digital/dcc-installation-guide,57,HAR.html
7. http://www.nmra.org/standards/DCC/standards_rps/RP-9.1.1%20200801.pdf
8. http://www.morop.org/de/normes/nem651_d.pdf
9. http://www.morop.org/de/normes/nem652_d.pdf
10.http://www.esu.eu/uploads/tx_esudownloads/51978_LokPilot_V30_Familie_ESUKG_US_Users_Manual_Edition_6_01.pdf
11.http://books.google.com.tr/books?id=muvUGCV_3zUC&pg=PA55&lpg=PA55&dq=how+to+adjust+vstart+dcc&source=bl&ots=vBUluY5iED&sig=wX9PZRKOAEh249ZQRIWlHvZ4O1Y&hl=tr&ei=EqvyStX-KJChjAeZsqiSDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CBYQ6AEwAw#v=onepage&q=&f=false
12.http://www.hp-pfeiffer.de/digiuebe/digiuebe.htm
13.http://modeltrenciler.com/forum/index.php?board=37.0
Atilla Sülün:
Okan Bey çok güzel, çok faydalı bir çalışma teşekkürler. Elinize, emeğinize sağlık.
uzay:
okan abi eline sağlık
yine çok açıklayıcı ve süper bir anlatım olmuş
Teoman Kardaşlar:
Okan Bey, DCC Decoder ile ilgili açıklayıcı bilgilendirmenizden dolayı çok teşekkürler.
Saygılar
Teoman Kardaşlar
GOKHAN OZKAN:
Çok güzel açıklayıcı bilgiler vermişsiniz.
Teşekkürler.
Navigasyon
[0] Mesajlar
[#] Sonraki Sayfa
Tam sürüme git