Sinyaller: anlamları, diaromada kullanımları, blok kontroller

[ctekin]

Herkese selamlar,

Biraz ihmal edildiğini düşündüğüm bu konuda elimden geldiğince bilgi vermeye çalışacağım.

Eskiler bilirler, digital icat olmadan önce bir diaroma üzerinde birden fazla tren yürütmek sinyaller olmadan neredeyse olanaksızdı. Trenlerin hareketlerinin kontrolünde çok önemli olan sinyaller, özellikle ön sinyaller ile birlikte, her diaromaya inanılmaz bir canlılık veren unsurlardır.

Manuel tipler bir yana bırakılırsa, elektrikli sinyallerin büyük bir kısmı (tüm üreticilerde durum nedir bilemiyorum) solenoid mekanizmaları yardımı ile hatlardaki elektrik akımını keserek katarların istenen noktalarda durmalarını sağlar. Bunun yanısıra birçok elektrikli sinyalde bulunan ek çıkışlar yardımıyla bunlara ön sinyaller ve makaslar bağlanarak senkronize çalışmaları sağlanıp blok kontroller oluşturulabilir.

Sinyaller konusunda bir başka önemli konu ise bunların anlamları ve kullanım yerleridir ki bu yazının aslını oluşturacak.

Öncelikle sinyal tipleri ile başlayalım:

1) Ana sinyaller

2) Ön sinyaller

3) Hat rezerve (veya hat kapama) sinyalleri

Ana sinyaller (adı üzerinde) bir hattın durumuna göre makiniste yol veren veya vermeyen sinyallerdir. Bunlar sadece ışıklı olabilecekleri gibi diğer görsel unsurlar ile de desteklenebilirler. Işık dışında görselliği olanların en yaygınları semaforlu sinyallerdir.


tek kollu semafor sinyal.

Ön sinyaller, sinyallerin önüne yerleştiren ve makiniste ileride bulunan ana sinyalin durumu hakkında bilgi veren sinyallerdir. Bunlar da sadece ışıklı veya semafor olabilirler.


semafor ön sinyal

Hat rezerve sinyalleri manevra alanlarında manevra lokomotifteri ile diğer lokomotiflerin geçişlerini belirlemek için kullanılır. Esas olarak tali hatlar içine yerleştirilir ve esas hat üzerinden geçişi düzenler. Gar çevresinde manevra alanları bulunması halinde ana sinyaller üzerinde manevraları düzenlemek için hat rezerve sinyalleri de (uyarı ışıkları) bulunabilir.


hat rezerve sinyali


ana sinyal içinde rezerve sinyali (beyaz ışıklar hat rezerve etmek için)

Sinyallerin pozisyonları için kullanılan kısaltmalar şöyledir:

Hp0 - ana sinyal (kırmızı - dur)
Hp1 - ana sinyal (yeşil - geç)
Hp2 - ana sinyal (kırmızı/turuncu - yavaş geç)

Vr0 - ön sinyal (turuncu - sonraki sinyal dur)
Vr1 - ön sinyal (yeşil - sonraki sinyal geç)
Vr2 - ön sinyal (turuncu/yeşil - sonraki sinyal yavaş geç)

Sh0 - rezerve ( / veya ışık yanmıyor - dur! haretket yasak)
Sh1 - rezerve ( - veya ışık yanıyor - hareket serbest)

Sinyaller nerelere yerleştirilmeli?

Ana sinyaller, garlarda loko depolarının önleri için biçilmiş kaftandır; loko depodan sinyal yardımı ile çıkartılabilir. Ayrıca gerçek hayattaki gibi istasyonlarda kullanılabilir. Bunun yanısıra tali hatlar üzerinde çok fonksiyoneldir.

Ön sinyaller özellikle istasyon yaklaşımlarında ve tali hatlarda faydalı ve anlamlıdır. Şöyle bir senaryoda ön sinyal çok gerçekçi olabilir: hat dağın etrafından döner ve çıkışta istasyon vardır. İstasyona sinyal koyduysanız dağ dönüşüne ön sinyal makinistin önünü göremiyor olmasından dolayı çok gerçekçi olacaktır.

Rezerve sinyalleri doğal olarak sadece manevra lokolarının da kullandığı ana hatlarda, özellikle gar içi gibi yerlerde anlamlı olur.

Önemli bir detay şudur: sinyal kaç pozisyon gösterebiliyorsa (Hp0, Hp1, Hp2) ön sinyal de o kadar pozisyon gösterebiliyor olmalıdır; aksi halde ön sinyal, sinyalin gösterdiği pozisyonu gösteremez. Örneğin iki kollu bir semaforun önüne iki pozisyon değil üç pozisyon gösterebilen bir ön sinyal konmalıdır.

... devam edecek.

Cem.

[iceman]

Sanırım katalogtan tercüme etmişsiniz.Size şunu söyleyeyim.Semaforun asıl amacı istasyonu korumaktır.Dolayısıyla istasyon girişine konulması doğru olur.Çıkışada konulabilir.Bunlara zaten biliyorsunuz mekanik sinyal denir.TR de iki ayrı tip emniyet tesisatı var semaforlu.Birincisi Toros tipi diğeri ise i-devlet tipi.Toros tipi emniyet tesisatında istasyonun sadece girişinde semafor bulunur.Çıkışta bulunmaz.

[ctekin]

Jimmy selam,

Katalogda böyle ayrıntı yoktu, yani tercüme değil değişik sitelerden öğrendiklerim bunlar. Araştırmam devam ediyor.

TR'deki semaforlu tiplerini bilmiyorum ama küçüklüğümden hatırladığım İstanbul Feneryolu istasyonunda çıkışlarda tek kol semafor vardı, girişten 200 - 250 mt. önce de (Göztepe'den yaklaşırken - diğer yöne dikkat etmemişim ama orada da vardı sanırım çünkü Söğütlüçeşme yapılmadan önce Kızıltoprak önemli sayılabilecek bir istasyondu) ışıklı ön sinyal.

Söylediğine göre tali hatlarda semafor kullanılmıyor, doğru mudur?

Cem.

[iceman]

Ufffffffffffffffffffffffff Sahrap abla nın yemek tarifi gibi olacak şimdi......

En iyisi kafa karışmaması için ben baştan anlatayım.Şunu baştan belirteyim.Kızıltoprak,Feneryolu,Göztepe bunlar duraktır istasyon değil.İstasyon makasları,muhtelif yolları,memuru,binası olan yapıya denir.Bir yolun yanına yolcu iniş binişini sağlamak için peron koyarak istasyon yapılamaz bu durak olur.Semaforlar istasyonu korumakla görevlidir.Ancak bahsettiğiniz hat kesminde (H.paşa-Gebze) sık sık adım başı durak olduğundan bu sizi yanıltabilir.Mesela şimdi CTC sinyalizasyon sistemi var.Söğütlüçeşme nin yaklaşma sinyali (yani girişten bir önceki) Feneryolu nun tam üzerinde bulunuyor.Sinyalizasyon sistemi ayrı bir konu olduğundan buna girmeyecğim mekanik sinyalleri anlatacağım.Semaforlu emniyet tesisatları iki ayrı tiptir.Birisi toros tipi diğeri de i-devlet tipidir.Toros sistemi artık güncelliğini hemen hemen kaybetti.Sadece Ulukışla-Yenice hattında ki ara istasyonlarda kullanılıyor.Bunun yanında birde Zonguldak tarafında (ya Filyos ya da Çatalağzı) görmüştüm bahsettiğim istasyonun Ankara cihetine bakan girişinde ama çalışmıyordu.Toros tipi emniyet tesisatında istasyonun girişinde semafor vardır.Çıkışında yoktur.Makaslar manuel olarak kumanda edilir.Makasçı makası tanzim ettikten sonra semafor açılır ve makas kilitlenmiş olur.Semafor ise istasyonda 360 derece çevrilen bir kol ile kumanda edilir.Üzerin de vaziyetini gösteren (kapalı,tek kol açık,çift kol açık gibi) bir ok bulunur.İ-devlet tipi emniyet tesisatı daha gelişmiştir.Bu sistemde sadece istasyon girişinde değil çıkışında da semafor bulunur (dolayısıyla barınma hatlarında da semafor bulunur).Bu sistem de makaslar manuel değil istasyondan tel ler ile aynı semaforlar gibi kumanda edilir.180 derece karşılıklı pozisyonda durabilen kollarla hem semaforlar hemde makaslar kumanda edilebilir.Bu sistemin bir avantajıda makasçı ihtiyacını ortadan kaldırması (sadece makas temizliği için makasçı gerekir).Ön sinyal diye herhalde sarı diskli semafor ihbar işaretini kast ediyorsunuz.Bu arazinin müsait olmadığı (kurp,yarma,tünel gibi) giriş semaforunun uzaktan görülemeyeceği yerlerde yaklaşık 700 metre kadar önceden giriş semaforunun pozisyonunu makiniste önceden ihbar eder.Umarım anlatabilmişimdir...

Saygılar

Jimmy Cem

[ktuzunalp]

Şimdi Shrap ablanın yemek tarifini de anlatmanızı isteyeceğim ! Bizde istekler tükenmez.

Ama gerçekten çok yararlı oldu, özellikle tali hatlarda semaforun yer alması ve semafor öncesinde uyarı bulunması. 

[iceman]

Hocam yeterki sen iste seni mi kıracağım.....

Yalnız telaffuz hatası var gibi geliyor bana.Tali hat tabiri bizde çok çok ender kullanılan bir terimdir.Dahası bunu hattı cari için yani şube hatları için kullanırız.(Örneğin Söke,Denizli,Tunçbilek v.s.) İstasyon içindekilere barınma yolu veya ucu kapalıysa kör yol deriz.Herhalde senin kast ettiklerinde bunlar?

[ktuzunalp]

Benim kurgu planında ana istasyondan yana ayrılan (manevra sahası) hattı daha sonra üçe ayrılıyor. İkisi sonlanıyor, biri ise tekrar yukarıdan ana hatta bağlanıyor. Bu durumda sonlanan ikisi senin tanıma uyuyor. Yalnız, sonlanmadan tekrar ana hatta bağlanan hatta ne isim vermeli, ana hat değil, sadece hat mı demeliyiz?

[iceman]

Şekil görmediğim için birşey diyemeyeceğim.Ama tabii şu da var.Hattı cari de makas olmaz normalde.Bunun bazı istisnaları vardır.Örneğin bir çok yerde yolda bir makas çıkıyor bir taş ocağına veya askeriye içerisine giriyor orada iltisak hatlarına (kılçık hatlar) irtibat veriyor.Anladığım kadarıyla senin istasyondan çıkan bir hattın biraz mesafe kat ettikten sonra harici bir yerde hattı cariye bağlanıyor.Yanılıyormuyum?Eğer böyleyse bunu isimlendirmekte zor...

[ktuzunalp]

Şimdi karikatür şeklinde kabaca çizdim, aslı da aşağıda. Bu yana ayrılan hattın istasyon çıkışına semafor yerleştirmeyi düşünüyorum (yani ikinci resimde görüldüğü şekilde).

[iceman]

Abi bu eflatun ile çizdiğin hatlar istasyon yolu kabul edilebilir.Ama bizim literatürde isimlendirmek zor.Çünkü yanda 2. bir yol yok manevra kabiliyetini de baya köreltmişsin.İstasyon yolu olur orası veya numaralandırarak (3. yol 4. yol gibi) kullanabileceğin bir yol.

[ctekin]

Jimmy Cem tekrar selamlar,

Aslında yemek tarifi gibi olmamış gayet güzel açıklamışsın. Ayrıca istasyon ve durak arasındaki farkı bile bilmediğimi gördüm ki bu da ayrıca faydalı oldu.

Neyse, şimdi tek soru kaldı: toros tipi ile i-devlet arasındaki fark nedir veya (fotoğraflarını/kendilerini) nerede görebiliriz - tabi görmek derken dergi gazete veya yakın yer falan diyorum, malum İstanbul'dayız biz?

Teşekkürler,

Cem.

[agulday]

Dr. Ergin TÖNÜK burada semaforları anlatmış

http://e40003.me.metu.edu.tr/MekanikSemafor/

burada ise Çeşitli CTC Sinyal Senaryoları

http://e40003.me.metu.edu.tr/CTC/Aciklamalar/

[ctekin]

Teşekkürler agulday!

cem.

[iceman]

Cem bey i-devlet tipi ile toros tipi arasındaki farkı hangilerinde neler var bunları anlatmıştım.Gözünüzden kaçtı galiba isterseniz tekrar bakın.Eğer dış görünüm itibariyle bir fark soruyorsanız yok.Sonuçta semafor semafordur.İstanbul yakınında göremezsiniz.Çünkü heryer sinyalize.Toros tipi emniyet tesisatı adı gibi toros dağlarının üzerinde kaldı.Ulukışla-Yenice arasındaki ara istasyonlarda mevcut.İ-devlet tipi Afyon-Eskişehir-Balıkesir,Adana-Toprakkale,Malatya-Diyarbakır arasındaki istasyonların çoğunda mevcut.Bunun dışında başka yerlerde de tek-tük rastlanabilir.

[ctekin]

ok jimmy,

şimdi anladım durumu. Toros/i-devlet olayı makas ve semaforların idaresi (açma-kapama-kilitleme) ile ilgili. bu durumda diaroma üzerinde semaforlardan ve makaslardan sinyalci kulübelerine tel çekmek daha gerçekçi olur değil mi?

bir de; haydarpaşa gibi garlarda makas idaresi nasıl oluyor? benim tahminim karma bir sistem: manuel-tellerle-( ve hatta belki) belli bir merkezden?

cem.

[iceman]

Semaforlu emniyet tesisatı maketleyecekseniz hiç gerek yok bunlara.Toros tipi zaten i-devlet tipine göre ilkel kalıyor.İ-devlet tipinin işleyişine göre kurarsanız sistemi (yani makaslar manuel değil ve de barınma hatlarında da giriş-çıkış semaforları olacak) gayet güzel maketlemiş olursunuz.H.paşa CTC (Central Traffic Control) sinyalizasyon sistemine dahil.Bu sistemin en büyük dezavantajı manevrayı zorlaştırmasıdır.Bu teşkilat garlarında daha da bunaltıcı bir hal alır.Dolayısıyla istasyonun (veya gar ın) her yolu tesisata bağlanmaz.Manevra sahaları,depo yolları,ambar yolları gibi yerler tesisatın dışında kalır.Tesisata bağlı olmayan hatlarda da makaslar yine manuel olarak kumanda edilir.H.paşa için özel olarak soruyorsanız H.paşa nın CTC sistemi artık orjinalliğini kaybetti.Üzerine epey ilave yapıldı.(Aslında bana göre komple değişmesi lazım H.paşa-Ankara arası sinyalizasyon sisteminin) Dispeçerlikte kumanda masası var hemde H.paşa garın kumanda masası diğerlerinden ayrıdır.Manevracılar telsizle haberleşiyor kumanda masasıyla.

[agulday]

bende sorayım birşey bari

resimlerdede gördüğüm trenle giderken rayların yanından giden çelikteller nereye gider diye hep merak etmişimdir ama hiç bitişini görememişimdir. ama resimlerde gördüğüm kadarı ile semaforlar için kullanılıyormuş peki cem abi
 ben bu telleri ist afyon yolculuklarında gördüm hep bu güzergahta nerede var semafor? yada o çelik teller başka bir işemi yarıyor ??

[iceman]

O teller istasyondan çıkar makas ve semaforlara ulaşır.Onlara kumanda eder.Eskişehir-Afyon arasındaki istasyonlarda görmüşsündür onları.